PLANLI ESKİTMENİN(YANİ ÜRÜNÜN ÖMRÜMÜ KISALTMA) TARİHÇESİ VE 'NAYLON AYAKLANMASI'

Kaynak: TRT Haber
Esra Sayın, Ünsal Ayhan Aybek 

1901 yılından bu yana Amerika Birleşik Devletlerinde açık olan ampulü duydunuz mu?
Bu ampul 121 yılı aşkın süredir Kaliforniya eyaletindeki bir itfaiye müdürlüğünü aydınlatıyor. Ve bugüne kadar sadece elektrik kesintilerinde söndü. Evladiyelik tanımlamasına en iyi örneklerden biri olan bu ampul 120 yıl dayanabiliyorsa, bugün üretilenlerin ömrü neden aylarla sınırlı? Nedeni 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkan planlı eskitme stratejisinde yatıyor...

Araştırmacılardan Doç. Dr. Vildan Hilal Akçay ile konuştuk.

TARİHTEKİ PLANLI ESKİTME ÖRNEKLERİ: 

Thomas Edison 1880 yılında ambulu icat ettiğinde ömrünü 1.500 saat olarak tasarlamıştı.
Sadece 15 yıl sonra ABD menşeli Shelby elektronik ürettiği ampullerle bu süreyi 2.500 saate çıkardı. Taa ki 1924 yılında dünyanın önde gelen üreticileri biraraya gelerek süreyi 1.000 saatle sınırlı tutma kararı alana KADAR...

Kullanım süresi 1.000 saati geçen ampul üreten firmalara ise cezalar kesildi. 121 yıldır ABD'de yanmaya devam eden ampul Chelby firmasının 1895 yılında üretmeye başladığı ampullerin son örneği.

Doç. Dr. Vildan Hilal Akçay planlı eskitmenin ABD'deki 1929 ekonomik buhranında yaygınlaştığını anlatıyor:

"1929 ekonomik buhranından sonra yoğunluk kazanmış bir strateji olduğunu söyleyebiliriz çünkü ABD'de ekonomik buhranın ardından ekonomiyi canlandırmak için, yeni üretilen ürünlere pazar alanı sıkıntısını aşmak için, mevcut istihdam sorunlarını azaltabilmek için bu stratejinin devlet eliyle uygulanma teklifinin verildiğini görüyoruz. Yani kanuni olarak uygulansın teklifi verilmiş, ama bu teklif kabul görmemiş.
Çünkü işletmeler zaten o tarihlerde ürünlerinin en az birini bu strateji yöntemiyle eskitiyorlardı. Kanun yoluyla zorunlu kılmak fazla gürültü koparan bir işti, buna aleniyet kazandırmak demekti. Planlı eskitme stratejisiyle işletmeler insanlarda tüketim isteği yaratmak amacını zaten gerçekleştirebiliyorlardı.
Daha sessiz ve derinden bir stratejiyle tüketimi sürdürülebilir hale getirmeyi tercih ettiler. Yani zahiri bir dayatma yerine örtülü bir dayatma tercih ettiler."

Planlı eskitmeye başka bir örnek, dünyanın ilk sentetik ürünü naylonun üretildiği 1940'lı yıllardan...
Askeri çadırlar, paraşütler, kadın çoraplarında kullanılan naylon o kadar dayanıklıydı ki, bir aracı tek başına çekebiliyordu. O yıllarda naylon çoraplara talep o kadar arttı ki, ABD'nin Pittsburgh şehrinde 40.000 kadın 13.000 adet çorap için kuyruğa girdi.
Çoraplara erişmek isteyen kadınların izdihama neden olduğu o gün tarihe “NAYLON AYAKLANMASI” olarak geçti.
Ancak ekonominin çarklarının dönmesi için, vazgeçilmesi mümkün olmalıydı. Doç. Dr. Vildan Hilal Akçay, uzun ömürlü çorap üreten DuPont firmasının kendi ürünlerinde eskitme uyguladığını anlatıyor:

"Naylonu icat eden DuPont firması ilk zamanlar bu talebe yetişemese de bir süre sonra pazarın doymaya başladığını gördüğünde bu defa naylonu zayıflatmak için bir hamle yapmış ve daha dayanıksız çorapları piyasaya sürmüş. Bu da kalite bakımından eskitmeye bir örnek."